เหงือกร่นเกิดจากอะไร รวมสาเหตุหลัก และวิธีป้องกัน ก่อนที่จะสายเกินแก้

• Facebook
• X
• Line

ประเด็นสำคัญ

• ภาวะเหงือกร่น ทำให้รากฟันถูกเปิดเผย และมักจะค่อยๆ เกิดขึ้นอย่างช้าๆ
• มีปัจจัยหลายอย่างที่เป็นสาเหตุ ตั้งแต่โรคเหงือกไปจนถึงพฤติกรรมในชีวิตประจำวัน
• การตระหนักรู้ตั้งแต่เนิ่นๆ และการดูแลที่เหมาะสม จะช่วยลดความเสียหายในระยะยาวได้

ภาวะเหงือกร่น เกิดขึ้นเมื่อเนื้อเยื่อเหงือกค่อยๆ ร่นตัวออกจากฟัน ทำให้ผิวฟัน และรากฟันส่วนที่อยู่ลึกลงไป ถูกเปิดเผยออกมามากขึ้น สาเหตุที่พบบ่อยที่สุดได้แก่ โรคเหงือก การแปรงฟันที่รุนแรงเกินไป การดูแลสุขอนามัยช่องปากที่ไม่ดีพอ หรือแม้กระทั่งปัจจัยทางพันธุกรรม เมื่อเวลาผ่านไป ภาวะนี้ สามารถสร้างช่องว่างให้แบคทีเรียเข้าไปสะสม ซึ่งอาจนำไปสู่ความเสียหายที่รุนแรงขึ้น หากปล่อยทิ้งไว้

คนส่วนใหญ่ ไม่ทันสังเกตเห็นภาวะเหงือกร่นในทันที เนื่องจากอาการจะค่อยๆ พัฒนาขึ้นอย่างช้าๆ สัญญาณที่มักพบได้แก่ อาการเสียวฟัน ฟันดูยาวขึ้นกว่าปกติ หรือการเกิดรอยเว้าเล็กๆ บริเวณคอฟันใกล้กับขอบเหงือก นอกจากนี้ ปัจจัยด้านพฤติกรรม เช่น การสูบบุหรี่ การนอนกัดฟัน และการสบฟันที่ผิดปกติ ก็สามารถเพิ่มความเสี่ยงได้เช่นกัน

การทำความเข้าใจถึงสาเหตุที่นำไปสู่ภาวะเหงือกร่น จะช่วยให้เราสามารถป้องกัน และรักษาสุขภาพช่องปากได้ดีขึ้น การตระหนักถึงสาเหตุต่างๆ ตั้งแต่เนิ่นๆ จะช่วยให้ทุกคนสามารถลดความเสี่ยงของความเสียหายในระยะยาว และรักษาเหงือกให้มีสุขภาพดีต่อไปได้

สารบัญเนื้อหา

1. ความเข้าใจเกี่ยวกับภาวะเหงือกร่น

• คำจำกัดความ และภาพรวม
• หน้าที่ของเนื้อเยื่อเหงือก ในการปกป้องฟัน
• ความแตกต่างระหว่างเหงือกสุขภาพดี และเหงือกร่น

2. สาเหตุหลักของภาวะเหงือกร่น

• โรคเหงือก และโรคปริทันต์อักเสบ
• การสะสมของคราบพลัค และหินปูน
• การแปรงฟันที่รุนแรงเกินไป และเทคนิคที่ไม่เหมาะสม
• พันธุกรรม และลักษณะทางชีวภาพของเหงือก

3. ปัจจัยเสี่ยงเพิ่มเติม และปัจจัยด้านวิถีชีวิต

• การใช้ยาสูบ และการสูบบุหรี่
• การเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมน
• การกัดฟัน และการขบเน้นฟัน
• ตำแหน่งฟัน และการเรียงตัวของฟันที่ไม่เหมาะสม

4. อาการ และผลกระทบต่อสุขภาพช่องปาก

• การเปลี่ยนแปลงของเหงือกที่มองเห็นได้ และรากฟันที่โผล่ขึ้นมา
• อาการเสียวฟัน และความเจ็บปวด
• เลือดออก และอาการเหงือกบวม
• ปัญหากลิ่นปาก และปัญหาสุขภาพช่องปากอื่นๆ

5. การป้องกัน และการดูแลโดยผู้เชี่ยวชาญ

• การดูแลสุขอนามัยช่องปากอย่างเหมาะสมที่สุด
• การรักษาโดยทันตแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ
• การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม เพื่อป้องกันเหงือกร่น

ภาวะเหงือกร่น เกิดขึ้นเมื่อเนื้อเยื่อเหงือกค่อยๆ ร่นตัวลงจากฟัน ทำให้ผิวรากฟันที่บอบบางถูกเปิดออก และเกิดเป็นช่องว่างให้แบคทีเรีย สามารถเข้าไปสะสมได้ กระบวนการนี้ สามารถทำให้โครงสร้างที่รองรับฟันอ่อนแอลง และหากไม่ได้รับการรักษา อาจเพิ่มความเสี่ยงต่ออาการเสียวฟัน ฟันผุ และอาจถึงขั้นสูญเสียฟันในที่สุด

ภาวะเหงือกร่น (Gingival Recession) คือ การที่ขอบเหงือกร่นเคลื่อนตัวออกจากตำแหน่งปกติ แทนที่จะคลุมตัวฟัน และรากฟันบางส่วน เนื้อเยื่อเหงือกกลับร่นลงมา จนเผยให้เห็นโครงสร้างของฟันมากขึ้น

ภาวะนี้ สามารถเกิดขึ้นอย่างช้าๆ ทำให้หลายคนไม่ทันสังเกตเห็นการเปลี่ยนแปลง จนกระทั่งเกิดอาการเสียวฟัน หรือมองเห็นรากฟันที่ถูกเปิดออกอย่างชัดเจน ในบางกรณี การสูญเสียเนื้อเยื่อเหงือก อาจเกิดขึ้นเฉพาะที่ฟันซี่เดียว ในขณะที่บางกรณี อาจส่งผลกระทบต่อฟันหลายซี่

ภาวะเหงือกร่น ไม่ใช่โรคโดยตรง แต่เป็นสัญญาณของปัญหาที่ซ่อนอยู่ เช่น โรคปริทันต์ (Periodontal disease) การสึกหรอจากการแปรงฟัน หรือการสบฟันที่ผิดปกติ (Malocclusion) ภาวะนี้ ถือเป็นเรื่องที่พบได้บ่อย โดยเฉพาะเมื่ออายุมากขึ้น และสามารถรุนแรงขึ้นได้ หากปัจจัยที่เป็นสาเหตุยังไม่ได้รับการแก้ไข

เนื้อเยื่อเหงือก ทำหน้าที่เป็นเกราะป้องกันรอบๆ ฟัน โดยจะปิดผนึกบริเวณที่ฟันเชื่อมต่อกับกระดูก เพื่อป้องกันไม่ให้แบคทีเรีย และเศษอาหารเข้าไปสู่เนื้อเยื่อที่อยู่ลึกลงไป บทบาทในการป้องกันนี้ มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการรักษาสุขภาพช่องปาก และเสถียรภาพของฟัน

เนื้อเยื่อเหงือกที่แข็งแรง ยังช่วยกระจายแรงบดเคี้ยวอย่างสม่ำเสมอ การที่เหงือกคลุมรากฟันไว้ยังช่วยปกป้องเนื้อฟัน (Dentin) ไม่ให้สัมผัสกับสิ่งกระตุ้นภายนอก ซึ่งช่วยลดความเสี่ยงของอาการเสียวฟัน และโรคฟันผุบริเวณรากฟัน (Root caries)

เมื่อเนื้อเยื่อเหงือกร่นลง หน้าที่ในการป้องกันเหล่านี้ จะอ่อนแอลง รากฟันที่ถูกเปิดออกจะไม่มีเคลือบฟัน (Enamel) ห่อหุ้ม ทำให้เสี่ยงต่อการผุ และอาการเสียวฟันได้ง่ายขึ้น อาจเกิดร่องลึก (Pocket) ระหว่างฟัน และเหงือก ซึ่งเป็นสภาวะที่เหมาะอย่างยิ่ง ต่อการเจริญเติบโตของแบคทีเรีย และการอักเสบ

เหงือกสุขภาพดี จะมีลักษณะแน่น สีชมพู และแนบสนิทไปกับตัวฟันโดยไม่มีช่องว่าง ขอบเหงือกจะอยู่ในระดับที่สม่ำเสมอ คลุมรากฟัน และให้ความมั่นคงแก่ฟัน ผู้ป่วยจะรู้สึกสบาย และไม่มีอาการเสียวฟันผิดปกติ

ในทางกลับกัน ภาวะเหงือกร่น จะแสดงการเปลี่ยนแปลงที่มองเห็นได้ชัดเจน ขอบเหงือกจะดูอยู่ต่ำลง และฟันอาจดูยาวขึ้นกว่าปกติ ผู้ป่วย มักแจ้งว่า มีอาการเสียวฟัน เมื่อรับประทานอาหารร้อน เย็น หรือหวาน เนื่องจากผิวรากฟันถูกเปิดออก

ตารางด้านล่างนี้ สรุปความแตกต่างให้เห็นชัดเจนยิ่งขึ้น

ลักษณะ (Feature)	เหงือกสุขภาพดี	เหงือกร่น
สี	สีชมพู, แน่น	แดง, บวม, หรือบาง
แนวเหงือก	สม่ำเสมอ, คลุมรากฟัน	ร่น, ไม่สม่ำเสมอ
อาการเสียวฟัน	น้อยมาก	พบได้บ่อย, โดยเฉพาะเมื่อเจออุณหภูมิที่ต่างไป
ลักษณะของฟัน	ความยาวปกติ	ฟันดูยาวขึ้น

ความแตกต่างเหล่านี้ ช่วยให้สามารถตรวจพบภาวะเหงือกร่นได้ตั้งแต่เนิ่นๆ ซึ่งนำไปสู่การประเมิน และการจัดการทางทันตกรรมที่ทันท่วงที

ภาวะเหงือกร่น มักเกิดขึ้นเมื่อเนื้อเยื่อเหงือก ที่ทำหน้าที่ปกป้องฟันได้รับความเสียหาย หรืออ่อนแอลงจากโรค, การบาดเจ็บเชิงกล หรือลักษณะทางพันธุกรรม โดยทั่วไปภาวะนี้ จะดำเนินไปอย่างช้าๆ แต่เมื่อเนื้อเยื่อเหงือกร่นไปแล้ว จะไม่สามารถงอกกลับคืนมาได้เองตามธรรมชาติ ดังนั้นการป้องกัน และการรักษาตั้งแต่เนิ่นๆ จึงเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่ง

โรคเหงือก เป็นหนึ่งในสาเหตุสำคัญที่สุดของภาวะเหงือกร่น ในระยะเริ่มต้น คือ โรคเหงือกอักเสบ (Gingivitis) ซึ่งเป็นการอักเสบของเนื้อเยื่อเหงือก ที่เกิดจากคราบจุลินทรีย์แบคทีเรีย หากไม่ได้รับการรักษา อาจลุกลามไปเป็นโรคปริทันต์อักเสบ (Periodontitis) ซึ่งเป็นภาวะที่กระดูก และเนื้อเยื่อเกี่ยวพัน ที่รองรับฟันเริ่มถูกทำลาย

เมื่อโรคปริทันต์อักเสบรุนแรงขึ้น เหงือกจะร่นตัวออกจากฟัน ทำให้เกิดร่องลึกปริทันต์ ซึ่งเป็นแหล่งสะสมของแบคทีเรียมากขึ้น วงจรนี้ จะนำไปสู่การสูญเสียเนื้อเยื่อเหงือกที่มากขึ้น และการเผยให้เห็นรากฟัน

ผลกระทบที่สำคัญของโรคปริทันต์อักเสบ ได้แก่

• การสูญเสียการยึดเกาะระหว่างเหงือก และฟัน
• การเผยให้เห็นผิวเคลือบรากฟัน (Cementum) ซึ่งมีโอกาสผุได้ง่ายกว่าผิวเคลือบฟัน (Enamel)
• อาการอักเสบ และเลือดออก ซึ่งมักสังเกตเห็นได้ขณะแปรงฟัน หรือใช้ไหมขัดฟัน

หากไม่ได้รับการรักษาโดยผู้เชี่ยวชาญ เช่น การขูดหินปูน การเกลารากฟัน หรือการผ่าตัด โรคเหงือก อาจทำให้เกิดภาวะเหงือกร่นอย่างถาวร และความไม่มั่นคงของฟันได้

คราบพลัค (Plaque) คือ แผ่นฟิล์มเหนียวของแบคทีเรีย ที่ก่อตัวขึ้นบนฟันตลอดทั้งวัน หากไม่ถูกกำจัดออก ด้วยการดูแลสุขอนามัยช่องปากที่เหมาะสม คราบพลัคจะแข็งตัวกลายเป็นหินปูน (Tartar) ซึ่งไม่สามารถทำความสะอาดออกได้ ด้วยการแปรงฟันตามปกติ

การสะสมของหินปูน จะสร้างความระคายเคืองต่อเนื้อเยื่อเหงือก และส่งผลให้เกิดการอักเสบเรื้อรัง เมื่อเวลาผ่านไป สิ่งนี้ จะทำให้การยึดเกาะของเหงือกกับฟันอ่อนแอลง และกระตุ้นให้แบคทีเรียเจริญเติบโต ใต้ขอบเหงือกมากยิ่งขึ้น

ประเด็นสำคัญ

• คราบพลัคก่อตัวขึ้นทุกวัน และจำเป็นต้องกำจัดออก ด้วยการแปรงฟัน และใช้ไหมขัดฟันอย่างสม่ำเสมอ
• หินปูนเกิดจากการที่คราบพลัคตกตะกอนแร่ธาตุจนแข็งตัว และต้องถูกกำจัด โดยทันตแพทย์ หรือทันตาภิบาลเท่านั้น
• การสะสมอย่างต่อเนื่อง จะเพิ่มความเสี่ยงต่อโรคเหงือกอักเสบ และโรคปริทันต์อักเสบ ซึ่งทั้งสองอย่างนี้ เป็นสาเหตุของภาวะเหงือกร่น

การเข้ารับการทำความสะอาดฟัน โดยผู้เชี่ยวชาญเป็นประจำ และการควบคุมคราบพลัคในทุกวัน เป็นสิ่งจำเป็น เพื่อจำกัดผลกระทบเหล่านี้

การแปรงฟันแรงเกินไป หรือใช้เทคนิคที่ไม่ถูกต้อง สามารถทำให้เนื้อเยื่อเหงือกสึกกร่อนได้ เมื่อเวลาผ่านไป การบาดเจ็บเชิงกลนี้ จะทำให้ขอบเหงือกร่นลง โดยเฉพาะบริเวณฟันหน้า ซึ่งมักเป็นบริเวณที่ได้รับแรงกดจากการแปรงฟันมากที่สุด

ข้อผิดพลาดที่พบบ่อย ได้แก่

• การใช้แปรงสีฟันที่มีขนแปรงแข็ง
• การออกแรงกดมากเกินไป ขณะแปรงฟัน
• การแปรงฟันโดยการถูในแนวนอน แทนที่จะเป็นการขยับเป็นวงกลมเบาๆ

เมื่อขอบเหงือกได้รับความเสียหายซ้ำๆ ผิวเคลือบรากฟันที่ปกคลุมรากฟัน จะถูกเผยออกมา ซึ่งไม่เพียงแต่เพิ่มอาการเสียวฟัน แต่ยังเพิ่มความเสี่ยงของรากฟันผุอีกด้วย

ทันตแพทย์ มักแนะนำให้ใช้แปรงสีฟันขนนุ่ม และใช้เทคนิคการแปรงที่ถูกต้อง เพื่อทำความสะอาดอย่างมีประสิทธิภาพ โดยไม่ทำอันตรายต่อเนื้อเยื่อเหงือก

พันธุกรรม มีบทบาทสำคัญต่อสุขภาพเหงือก บางคนอาจมีลักษณะเหงือกที่บาง หรือเปราะบาง (Thin Biotype) มาโดยกำเนิด ซึ่งมีแนวโน้มที่จะเกิดภาวะเหงือกร่นได้ง่ายกว่า แม้จะดูแลสุขอนามัยช่องปากเป็นอย่างดี ในขณะที่บางคน อาจมีเนื้อเยื่อชนิดเคราติน (Keratinized Tissue) ที่แข็งแรงน้อยกว่าโดยธรรมชาติ ทำให้การป้องกันแรงกดที่เกิดขึ้นกับเหงือก ในชีวิตประจำวันลดลง

ประวัติครอบครัว ที่เป็นโรคเหงือก ยังเพิ่มความเสี่ยงให้มากขึ้น ผู้ที่มีปัจจัยทางพันธุกรรม อาจเป็นโรคปริทันต์อักเสบได้ง่ายกว่า แม้ว่าจะดูแลช่องปากอย่างสม่ำเสมอก็ตาม

ตัวอย่างของอิทธิพลทางพันธุกรรม ได้แก่

• เนื้อเยื่อเหงือกบาง ซึ่งทำให้เกิดการร่นได้ง่ายกว่า
• ความแตกต่างของโครงสร้างกระดูก ซึ่งส่งผลต่อความมั่นคงของเหงือก
• การตอบสนองต่อการอักเสบที่ถ่ายทอดทางพันธุกรรม ทำให้เหงือกไวต่อคราบพลัคมากกว่าปกติ

แม้ว่าพันธุกรรม จะเป็นสิ่งที่เปลี่ยนแปลงไม่ได้ แต่การตระหนักถึงปัจจัยเสี่ยงเหล่านี้ จะช่วยให้สามารถวางแผนป้องกันได้ เช่น การไปพบทันตแพทย์บ่อยขึ้น การแปรงฟันอย่างระมัดระวัง และการรีบรักษาอาการอักเสบตั้งแต่เนิ่นๆ

นิสัยในชีวิตประจำวัน และปัจจัยทางชีวภาพหลายประการ สามารถเพิ่มโอกาสการเกิดภาวะเหงือกร่นได้ ปัจจัยเหล่านี้ มักส่งผลร่วมกับปัญหาสุขภาพฟันที่มีอยู่เดิม ทำให้เหงือกเปราะบางต่อความเสียหาย และฟื้นตัวได้ช้าลง

ผลิตภัณฑ์ยาสูบ รวมถึงบุหรี่ และยาสูบแบบเคี้ยว ส่งผลกระทบโดยตรงต่อสุขภาพเหงือก การสูบบุหรี่ จะลดการไหลเวียนของเลือดไปยังเหงือก ซึ่งเป็นการจำกัดออกซิเจน และสารอาหารที่จำเป็นต่อการฟื้นฟู ทำให้เนื้อเยื่อเหงือกเสี่ยงต่อการติดเชื้อได้ง่ายขึ้น และฟื้นตัวจากการระคายเคืองได้ช้าลง

นอกจากนี้ การสะสมของคราบพลัค (Plaque) ยังพบได้บ่อยในผู้ที่สูบบุหรี่ สารนิโคตินจะกระตุ้นการเจริญเติบโตของแบคทีเรียที่เป็นอันตราย และสารทาร์ (Tar) จะส่งเสริมการสะสมของหินปูน ซึ่งทั้งสองปัจจัยนี้ ล้วนเป็นสาเหตุของโรคเหงือก

ผลการศึกษาแสดงให้เห็นว่า ผู้ที่สูบบุหรี่ มีความเสี่ยงที่จะเป็นโรคปริทันต์ (Periodontal Disease) สูงกว่าผู้ที่ไม่สูบบุหรี่อย่างมีนัยสำคัญ แม้จะได้รับการรักษาแล้ว ผลลัพธ์ก็มักจะคาดการณ์ได้ยากกว่า เนื่องจากเหงือกของผู้สูบบุหรี่ ไม่ตอบสนองต่อการรักษาได้ดีเท่าที่ควร

การเลิกใช้ยาสูบ ช่วยลดความเสี่ยงของภาวะเหงือกร่น และเพิ่มอัตราความสำเร็จในการรักษาทางทันตกรรม การขูดหินปูนโดยทันตแพทย์ ร่วมกับการสนับสนุนให้เลิกบุหรี่ จะช่วยฟื้นฟูเนื้อเยื่อเหงือกให้มีสุขภาพดีขึ้นได้

ความผันผวนของฮอร์โมน สามารถทำให้เนื้อเยื่อเหงือกมีความไว และตอบสนองต่อคราบพลัคได้ง่ายขึ้น ซึ่งจะสังเกตได้ชัดเจนที่สุดในช่วงวัยแรกรุ่น การตั้งครรภ์ และวัยหมดประจำเดือน ซึ่งเป็นช่วงที่ระดับฮอร์โมนเอสโตรเจน และโปรเจสเตอโรน มีการเปลี่ยนแปลง

ในระหว่างการตั้งครรภ์ การไหลเวียนของเลือดไปยังเหงือก ที่เพิ่มขึ้น อาจทำให้เกิดอาการบวม และเจ็บได้ ภาวะนี้ มักถูกเรียกว่า “ภาวะเหงือกอักเสบขณะตั้งครรภ์ (Pregnancy Gingivitis)” ซึ่งอาจนำไปสู่ภาวะเหงือกร่นได้ หากไม่ได้รับการดูแลอย่างเหมาะสม

ในวัยหมดประจำเดือน ระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนที่ลดลง อาจทำให้เนื้อเยื่อในช่องปากบางลง ลดความสามารถในการต้านทานการระคายเคือง ผู้หญิงบางคน อาจมีอาการปากแห้งร่วมด้วย ซึ่งจะเพิ่มการทำงานของแบคทีเรีย และเพิ่มความเสี่ยงต่อปัญหาเหงือก

การรักษาสุขอนามัยในช่องปากอย่างสม่ำเสมอ และการนัดพบทันตแพทย์เป็นประจำ ในช่วงเวลาดังกล่าวของชีวิต จะช่วยลดภาวะแทรกซ้อนได้ ทันตแพทย์ อาจแนะนำให้ทำความสะอาดฟันบ่อยขึ้น หรือปรับเปลี่ยนวิธีการดูแลที่บ้าน ให้เหมาะสม เพื่อปกป้องสุขภาพเหงือก

การกัดฟัน หรือที่เรียกว่าภาวะนอนกัดฟัน (Bruxism) เป็นการสร้างแรงที่มากเกินไปต่อฟัน และเหงือก เมื่อเวลาผ่านไป แรงกดนี้ อาจทำให้เหงือกร่นลง และเผยให้เห็นรากฟัน

การกัดฟัน มักเกิดขึ้นระหว่างการนอนหลับ ทำให้หลายคนไม่รู้ตัวว่า ตนเองมีพฤติกรรมนี้ อาการที่บ่งชี้ ได้แก่ อาการปวดกราม ปวดศีรษะ และฟันสึก

แรงกดทับอย่างต่อเนื่อง จะทำให้เนื้อเยื่อที่รองรับฟันอ่อนแอลง ซึ่งทำให้เหงือกไวต่อการร่นมากขึ้น โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เมื่อมีปัจจัยเสี่ยงอื่นร่วมด้วย เช่น โรคเหงือก

การรักษา มักจะเกี่ยวข้องกับการใช้เฝือกสบฟัน ที่ผลิตขึ้นเฉพาะบุคคล (Night Guard) เพื่อลดแรงกดขณะนอนหลับ เทคนิคการจัดการความเครียด และการปรับการสบฟันให้เหมาะสม ก็อาจช่วยจำกัดความเสียหาย ที่เกิดจากภาวะนอนกัดฟันได้

เมื่อฟันเรียงตัวไม่เหมาะสม จะเกิดแรงกดที่ไม่สม่ำเสมอต่อเหงือก และกระดูกที่รองรับฟัน ฟันที่ซ้อนเก หรือบิดเบี้ยว อาจทำให้บางพื้นที่ทำความสะอาดได้ยากขึ้น ส่งผลให้คราบพลัคสะสม และก่อให้เกิดการระคายเคืองบริเวณขอบเหงือก

แรงที่มากเกินไป จากการสบฟัน ที่ไม่เหมาะสม สามารถทำให้เนื้อเยื่อเหงือกสึกกร่อนลงอย่างช้าๆ ซึ่งนำไปสู่ภาวะเหงือกร่นเฉพาะที่ โดยมักจะส่งผลกระทบต่อฟันเพียงไม่กี่ซี่ แทนที่จะเป็นทั้งปาก

การรักษาทางทันตกรรมจัดฟัน เช่น การติดเครื่องมือจัดฟัน หรือการจัดฟันแบบใส สามารถช่วยกระจายแรงกัดให้สม่ำเสมอได้ การแก้ไขตำแหน่งฟัน ไม่เพียงแต่ช่วยปรับปรุงการทำงาน และการทำความสะอาด แต่ยังช่วยลดความเสี่ยงต่อความเสียหายของเหงือกอีกด้วย

ในบางกรณี ปัจจัยเสริมอื่นๆ เช่น การเจาะลิ้น อาจทำให้ปัญหารุนแรงขึ้น การสัมผัสกันอย่างต่อเนื่อง ระหว่างเครื่องประดับกับเนื้อเยื่อเหงือก อาจเร่งให้เหงือกสึก และร่นบริเวณฟันซี่นั้นๆ ได้

ภาวะเหงือกร่น ส่งผลกระทบมากกว่า แค่เรื่องความสวยงาม เพราะภาวะนี้ สามารถเปิดเผยผิวฟันส่วนที่เปราะบาง เพิ่มอาการเสียวฟัน และสร้างสภาวะที่เพิ่มความเสี่ยงต่อการติดเชื้อ ฟันผุ หรืออาจถึงขั้นสูญเสียฟันได้ หากปล่อยทิ้งไว้ โดยไม่รักษา การตระหนักถึงสัญญาณเตือนตั้งแต่เนิ่นๆ จะช่วยป้องกันภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรงขึ้นได้

หนึ่งในสัญญาณแรก ที่สังเกตเห็นได้ คือ การเปลี่ยนแปลงลักษณะของเหงือก แนวเหงือกจะค่อยๆ ร่นลง ทำให้ฟันดูยาวขึ้นกว่าเดิม ในบางกรณี อาจเห็นรอยเว้าเล็กๆ บริเวณรอยต่อระหว่างตัวฟัน และรากฟัน

รากฟันที่โผล่ออกมา จะเปราะบางกว่าเคลือบฟัน เนื่องจากผิวรากฟันถูกปกคลุมด้วยซีเมนตัม (Cementum) ซึ่งสึกกร่อนได้เร็วกว่า และมีโอกาสผุได้ง่ายกว่า ซึ่งเป็นการเพิ่มความเสี่ยง ในการเกิดฟันผุบริเวณใต้แนวเหงือก

ผู้ป่วย อาจสังเกตเห็นแนวเหงือกที่ไม่สม่ำเสมอ โดยที่ฟันบางซี่ อาจดูปกติ ในขณะที่ซี่อื่นๆ แสดงอาการเหงือกร่นอย่างชัดเจน ความไม่สม่ำเสมอนี้ มักบ่งชี้ถึงโรคเหงือกเฉพาะที่ หรือการบาดเจ็บที่ฟันซี่นั้นๆ

หากรากฟันยังคงโผล่ออกมามากขึ้น โอกาสที่ฟันจะไม่มั่นคง และอาจต้องสูญเสียฟัน ในที่สุด ก็จะเพิ่มขึ้น โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เมื่อเกิดร่วมกับการสูญเสียกระดูกจากโรคปริทันต์อักเสบ (Periodontal disease) ขั้นรุนแรง

รากฟันที่โผล่ออกมา มักนำไปสู่การเสียวฟัน ผู้ป่วยอาจรู้สึกเจ็บแปลบ เมื่อรับประทานอาหารที่ร้อน เย็น หวาน หรือมีความเป็นกรด แม้แต่การหายใจเอาอากาศเย็นเข้าไป ก็อาจกระตุ้นให้เกิดอาการปวดได้

อาการเสียวฟัน เกิดขึ้นเนื่องจากซีเมนตัม ที่ปกคลุมรากฟันนั้นบาง และสึกกร่อนได้ง่าย ทำให้ชั้นเนื้อฟัน (Dentin) ที่อยู่ข้างใต้ถูกเปิดออก เนื้อฟันประกอบด้วยท่อขนาดเล็ก ที่เชื่อมต่อโดยตรงกับเส้นประสาทฟัน ทำให้ไวต่อสิ่งกระตุ้นภายนอกอย่างมาก

อาการเสียวฟันที่เกิดขึ้นต่อเนื่อง อาจรบกวนกิจวัตรประจำวัน เช่น การแปรงฟัน หรือการรับประทานอาหาร บางคนอาจหลีกเลี่ยงอาหารบางชนิดไปเลย ซึ่งอาจส่งผลต่อโภชนาการ และความสบายโดยรวม

หากไม่ได้รับการรักษา การที่รากฟันถูกเปิดออกอย่างต่อเนื่อง อาจพัฒนาไปสู่ความเจ็บปวดเรื้อรังได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง หากเกิดฟันผุ หรือการติดเชื้อในบริเวณดังกล่าว

ภาวะเหงือกร่น มักเกิดขึ้นพร้อมกับการอักเสบ อาการเหงือกบวมแดง และมีเลือดออกขณะแปรงฟัน หรือใช้ไหมขัดฟัน เป็นสัญญาณทั่วไปของโรคเหงือกอักเสบ (Gingivitis) หรือโรคปริทันต์อักเสบที่รุนแรงกว่า

เลือดออกบ่งชี้ว่า เนื้อเยื่อเหงือกกำลังถูกระคายเคืองจากคราบพลัค หรือหินปูนที่สะสม การอักเสบนี้ จะทำให้ส่วนที่ยึดระหว่างเหงือก และฟันอ่อนแอลง เปิดโอกาสให้แบคทีเรียแพร่กระจายลึกลงไปได้

เมื่ออาการแย่ลง อาจเกิดร่องลึกปริทันต์ (Gum pockets) ขึ้นรอบๆ ฟัน ร่องลึกเหล่านี้ เป็นที่กักเก็บแบคทีเรีย และทำให้การทำความสะอาดยากขึ้น ซึ่งจะเร่งให้เกิดภาวะเหงือกร่น และการสูญเสียกระดูกตามมา

หากปล่อยทิ้งไว้โดยไม่รักษา การอักเสบเรื้อรัง อาจนำไปสู่ฟันโยก และสูญเสียฟันในที่สุด เนื่องจากการถูกทำลายของโครงสร้างที่รองรับฟัน

ภาวะเหงือกร่น อาจเป็นสาเหตุของปัญหากลิ่นปากเรื้อรัง หรือที่เรียกว่าภาวะกลิ่นปาก (Halitosis) แบคทีเรียที่ติดอยู่ในร่องลึกปริทันต์ จะปล่อยสารประกอบซัลเฟอร์ ซึ่งเป็นสาเหตุของกลิ่นไม่พึงประสงค์

นอกเหนือจากปัญหากลิ่นปาก ภาวะเหงือกร่น ยังเพิ่มความเสี่ยงของปัญหาสุขภาพช่องปากอีกหลายประการ ได้แก่

• ฟันผุบริเวณผิวรากฟัน ที่โผล่ออกมา
• การเกิดฟันผุ ใต้แนวเหงือก
• การสูญเสียกระดูกรอบฟัน ซี่ที่มีปัญหา
• ฟันโยก เนื่องจากโครงสร้างรองรับฟันอ่อนแอลง

ภาวะแทรกซ้อนเหล่านี้ มักจะเกิดขึ้นอย่างเงียบๆ จนกระทั่งผู้ป่วยรู้สึกไม่สบาย หรือฟันเริ่มโยกอย่างเห็นได้ชัด การตรวจสุขภาพฟันเป็นประจำ จึงเป็นสิ่งจำเป็น เพื่อที่จะได้ตรวจพบปัญหาเหล่านี้ ก่อนที่จะรุนแรง

หากไม่ได้รับการรักษาที่ทันท่วงที ผลกระทบโดยรวมจากการที่รากฟันโผล่ การติดเชื้อ และการสูญเสียกระดูก อาจนำไปสู่การสูญเสียฟันในที่สุด

การป้องกันภาวะเหงือกร่น ต้องอาศัยการดูแลอย่างสม่ำเสมอในทุกวัน การเข้ารับการรักษาโดยผู้เชี่ยวชาญอย่างทันท่วงที และการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมที่สร้างแรงกดต่อเหงือกโดยไม่จำเป็น กลยุทธ์ที่มีประสิทธิภาพ จะมุ่งเน้นไปที่การควบคุมคราบพลัค การปกป้องเนื้อเยื่อเหงือก และการจัดการกับภาวะที่เป็นสาเหตุตั้งแต่เนิ่นๆ ก่อนที่จะลุกลาม

สุขอนามัยช่องปากที่ดี มีบทบาทสำคัญอย่างยิ่ง ในการป้องกันเหงือกร่น ควรแปรงฟันด้วยแปรงสีฟันขนนุ่ม เพื่อลดการระคายเคืองบริเวณขอบเหงือก การใช้ยาสีฟันที่มีฟลูออไรด์ จะช่วยเสริมสร้างความแข็งแรงให้เคลือบฟัน และปกป้องรากฟันที่โผล่ออกมาจากการเสียวฟัน

เทคนิคการแปรงฟัน มีความสำคัญเท่ากับความถี่ในการแปรง การแปรงแบบวนเป็นวงกลมเบาๆ จะช่วยทำความสะอาดได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยไม่ทำให้เนื้อเยื่อเหงือกสึกกร่อน การแปรงฟันที่รุนแรงเกินไปสามารถค่อยๆ ทำให้เหงือกร่นลงได้ โดยเฉพาะบริเวณฟันหน้า ซึ่งมักเป็นจุดที่สังเกตเห็นอาการได้เป็นอันดับแรก

การใช้ไหมขัดฟัน ยังช่วยป้องกันได้อย่างดีเยี่ยม การใช้ไหมขัดฟันทุกวัน จะช่วยกำจัดคราบพลัค และเศษอาหารระหว่างซอกฟันที่การแปรงฟันเข้าไม่ถึง ซึ่งช่วยลดความเสี่ยงของการสะสมของหินปูน อันเป็นสาเหตุของโรคเหงือก และการสูญเสียเนื้อเยื่อในที่สุด

น้ำยาบ้วนปาก ที่มีคุณสมบัติต้านเชื้อแบคทีเรีย อาจช่วยลดจำนวนแบคทีเรีย ที่ทำให้เกิดการอักเสบได้ การปฏิบัติอย่างสม่ำเสมอ จะช่วยลดโอกาสการเกิดโรคปริทันต์ (Periodontal Disease) ซึ่งเป็นสาเหตุหลักของภาวะเหงือกร่น

ทันตแพทย์ และปริทันตแพทย์ (ทันตแพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านโรคเหงือก) สามารถให้การรักษาภาวะเหงือกร่นได้ ทั้งในระยะเริ่มต้น และระยะลุกลาม สำหรับกรณีที่ไม่รุนแรง การขูดหินปูน และเกลารากฟัน (Scaling and Root Planing) ซึ่งเป็นกระบวนการทำความสะอาดอย่างล้ำลึก จะช่วยกำจัดคราบพลัค และหินปูนใต้ขอบเหงือก และทำให้ผิวรากฟันเรียบ เพื่อยับยั้งการเจริญเติบโตของแบคทีเรีย

หากเนื้อเยื่อเหงือกร่นลงไปมาก อาจจำเป็นต้องใช้วิธีการผ่าตัด การผ่าตัดปลูกถ่ายเหงือก จะเกี่ยวข้องกับการนำเนื้อเยื่อจากเพดานปาก หรือจากแหล่งอื่นมาปิดบริเวณรากฟันที่โผล่ออกมา วิธีนี้ จะช่วยปกป้องฟัน ลดอาการเสียวฟัน และฟื้นฟูแนวเหงือกให้กลับมาเหมือนเดิม

ในกรณีที่มีการสูญเสียกระดูกร่วมด้วย ทันตแพทย์ อาจแนะนำการปลูกถ่ายกระดูก หรือกระบวนการฟื้นฟูสภาพ การรักษาเหล่านี้ จะช่วยกระตุ้นการเจริญเติบโตของโครงสร้างที่รองรับฟันให้กลับคืนมา

การพบทันตแพทย์เป็นประจำทุกๆ 6 เดือน จะช่วยให้ผู้เชี่ยวชาญ สามารถติดตามสุขภาพเหงือก และให้การรักษาได้อย่างทันท่วงที ผู้ป่วยที่มีปัญหา เกี่ยวกับเหงือกอยู่แล้ว อาจจำเป็นต้องเข้ารับการตรวจบ่อยขึ้น เพื่อป้องกันไม่ให้อาการลุกลาม

พฤติกรรมบางอย่าง เพิ่มความเสี่ยงต่อภาวะเหงือกร่น และควรได้รับการแก้ไขโดยตรง การใช้ยาสูบ ไม่ว่าจะโดยการสูบ หรือเคี้ยว มีส่วนทำให้เกิดการสะสมของคราบพลัค และขัดขวางการไหลเวียนของเลือดไปยังเนื้อเยื่อเหงือก ทำให้แผลหายช้า และเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดโรค การเลิกใช้ยาสูบ จะช่วยลดภาวะแทรกซ้อนเหล่านี้ได้

การนอนกัดฟัน และการขบเน้นฟัน จะสร้างแรงกดที่มากเกินไปต่อเหงือก และกระดูก ทันตแพทย์ อาจแนะนำให้ใช้เฝือกสบฟัน ที่ทำขึ้นเฉพาะบุคคล เพื่อป้องกันฟัน และลดแรงกดทับ การจัดฟัน เพื่อแก้ไขการสบฟันที่ผิดปกติ ยังสามารถช่วยป้องกันแรงกดที่ไม่สม่ำเสมอ ซึ่งทำให้เนื้อเยื่อเหงือกสึกกร่อนได้

อาหารการกิน มีบทบาทต่อสุขภาพเหงือก การรับประทานวิตามิน และแร่ธาตุอย่างสมดุล โดยเฉพาะวิตามินซี และแคลเซียม จะช่วยสนับสนุนการซ่อมแซมเนื้อเยื่อ และความแข็งแรงของกระดูก การจำกัดอาหาร และเครื่องดื่มที่มีน้ำตาลสูง จะช่วยลดความเสี่ยงของการเจริญเติบโตของแบคทีเรีย ที่นำไปสู่โรคเหงือกได้

การหมั่นสังเกตความเปลี่ยนแปลงในช่องปาก เช่น อาการเสียวฟัน หรือฟันที่ดูยาวขึ้น จะช่วยให้ตรวจพบสัญญาณเริ่มต้นของภาวะเหงือกร่นได้ การเข้ารับการประเมินจากทันตแพทย์อย่างรวดเร็ว จะทำให้ได้รับการดูแลอย่างทันท่วงที และลดโอกาสที่จะต้องเข้ารับการรักษาที่ซับซ้อนมากขึ้น