ฟันคุดขึ้นตรงไหนได้บ้าง รวมทุกตำแหน่งของฟันคุดที่พบบ่อย และวิธีรับมือ

• Facebook
• X
• Line

ประเด็นสำคัญ

• ฟันคุด คือ ฟันกรามซี่สุดท้าย ที่อยู่ด้านในสุดของช่องปาก
• ฟันคุดอยู่ถัดจากฟันกรามซี่ที่สอง ในทุกมุมของขากรรไกร ทั้งสี่ด้าน
• ตำแหน่งของฟันคุด มักเป็นตัวกำหนดว่า จะก่อให้เกิดปัญหา หรือจะยังคงใช้งานได้ตามปกติ

ฟันคุด (Wisdom teeth) หรือที่เรียกว่าฟันกรามซี่ที่สาม (Third molars) เป็นฟันที่อยู่ด้านในสุดของช่องปาก โดยจะอยู่ถัดจากฟันกรามซี่ที่สอง มีทั้งหมดสี่ซี่ ในแต่ละมุมของช่องปาก ได้แก่ บนซ้าย, บนขวา, ล่างซ้าย และล่างขวา ฟันเหล่านี้ มักจะขึ้นในช่วงวัยรุ่นตอนปลาย หรือวัยผู้ใหญ่ตอนต้น จึงนับเป็นฟันแท้ชุดสุดท้ายที่ขึ้นมา

เนื่องจากตำแหน่งของฟันคุด ทำให้การทำความสะอาดทำได้ยากกว่า และมีแนวโน้มที่จะก่อให้เกิดปัญหาได้ หากมีพื้นที่ในขากรรไกรไม่เพียงพอให้ฟันขึ้นได้อย่างเหมาะสม บางคนอาจไม่มีฟันคุดครบทั้งสี่ซี่ ในขณะที่บางคน ฟันคุดก็สามารถขึ้นมาได้ โดยไม่มีปัญหาใดๆ ตำแหน่งของฟันคุดในแนวโค้งของขากรรไกร จึงเป็นปัจจัยสำคัญ ที่กำหนดว่า ฟันซี่นี้ จะเป็นประโยชน์ หรือจะสร้างปัญหา

การทำความเข้าใจตำแหน่งที่แน่ชัดของฟันคุด ช่วยอธิบายได้ว่า ทำไมฟันชุดนี้ จึงมักต้องการการดูแลเป็นพิเศษ ตำแหน่งที่อยู่ด้านในสุดของช่องปาก ทำให้ฟันคุดมีความแตกต่างจากฟันซี่อื่นๆ และตำแหน่งนี้เอง ที่เป็นหัวใจสำคัญในการพิจารณาว่า ควรจะเก็บฟันคุดไว้ หรือควรถอนออกไป

สารบัญเนื้อหา

1. ตำแหน่งที่แน่ชัดของฟันคุด

• ตำแหน่งในแนวโค้งของขากรรไกร
• ความแตกต่างของตำแหน่งระหว่างขากรรไกรบน และล่าง
• ความสัมพันธ์กับฟันกรามซี่อื่น

2. กายวิภาค และความแปรผันของฟันคุด

• จำนวนของฟันคุด
• ตำแหน่งของฟันคุด ที่ไม่สามารถขึ้นได้ (ฟันคุดฝัง)
• รูปแบบการเรียงตัวที่พบบ่อย

3. ความสำคัญของตำแหน่งฟันคุด

• ผลกระทบต่อสุขภาพช่องปาก
• ภาวะแทรกซ้อน ที่อาจเกิดขึ้นจากตำแหน่งของฟัน
• วิธีการตรวจ และวินิจฉัย

ฟันคุด หรือที่เรียกว่าฟันกรามซี่ที่สาม (Third Molars) เป็นฟันที่อยู่ด้านในสุดของช่องปาก และเป็นฟันซี่สุดท้ายในแนวโค้งของขากรรไกร ตำแหน่งของฟันคุด จะแตกต่างกันเล็กน้อย ระหว่างขากรรไกรบน และล่าง และความสัมพันธ์ที่ใกล้ชิดกับฟันกรามซี่ข้างเคียง และโครงสร้างทางกายวิภาค มักเป็นปัจจัยที่ส่งผลว่า ฟันคุดซี่นั้น จะก่อให้เกิดปัญหา หรือไม่

ฟันคุดแต่ละซี่ จะอยู่ในตำแหน่งท้ายสุดของช่องปากทั้งสี่ส่วน ได้แก่ ด้านบนขวา, บนซ้าย, ล่างขวา และล่างซ้าย ทำให้พวกมัน เป็นฟันที่อยู่ด้านในสุดของแนวโค้งขากรรไกร

เนื่องจากตำแหน่งนี้เอง ทำให้การทำความสะอาด ด้วยแปรงสีฟัน หรือไหมขัดฟัน ทำได้ยากขึ้น การเข้าถึงที่จำกัดนี้ เพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดฟันผุ เหงือกอักเสบ และเศษอาหารติด

ในหลายๆ คน ขากรรไกรมีพื้นที่ไม่เพียงพอ สำหรับให้ฟันคุดขึ้นมาได้อย่างปกติ การขาดพื้นที่นี้ มักนำไปสู่การที่ฟันขึ้นมาได้เพียงบางส่วน หรือกลายเป็นฟันคุด (Impaction) ซึ่งฟันจะติดอยู่ใต้เหงือก หรือกระดูกขากรรไกร

ในขากรรไกรบน ฟันคุดจะอยู่ด้านหลังฟันกรามซี่ที่สอง และอยู่ใกล้กับโพรงอากาศแม็กซิลลารี่ (Maxillary Sinus) รากของฟันคุด อาจยาวไปใกล้ หรือเข้าไปในพื้นของโพรงอากาศ ซึ่งอาจนำไปสู่อาการไม่สบาย ที่เกี่ยวข้องกับไซนัสได้ เมื่อฟันเกิดการติดเชื้อ หรือเป็นฟันคุด

ในขากรรไกรล่าง ฟันคุดจะอยู่ด้านหลังฟันกรามซี่ที่สองเช่นกัน แต่อยู่ใกล้กับเส้นประสาทอินฟีเรียร์ อัลวีโอลาร์ (Inferior Alveolar Nerve) ซึ่งเป็นเส้นประสาทที่ทำหน้าที่รับความรู้สึกของริมฝีปากล่าง คาง และฟันซี่ล่าง หากรากฟันคุดเจริญขึ้นมาใกล้ หรือล้อมรอบเส้นประสาทนี้ การถอนฟันจำเป็นต้องใช้ความระมัดระวังเป็นพิเศษ เพื่อหลีกเลี่ยงการบาดเจ็บต่อเส้นประสาท

ความแตกต่างของตำแหน่งระหว่างฟันคุดบน และล่างนี้ อธิบายได้ว่า เหตุใดอาการ และการพิจารณาแนวทางการรักษา จึงแตกต่างกันไป ขึ้นอยู่กับตำแหน่งของฟัน

ฟันคุด จะเจริญขึ้นมาอยู่ด้านหลังของฟันกรามซี่ที่สองโดยตรง ดังนั้น การเรียงตัวของฟันคุด จึงมีความสำคัญอย่างยิ่ง หากฟันคุดขึ้นในลักษณะเอียง ก็อาจไปกดเบียดฟันกรามซี่ที่สอง ทำให้เกิดปัญหาฟันซ้อน ฟันผุ หรือการทำลายรากฟันของฟันซี่ข้างเคียงได้

ทันตแพทย์ มักใช้ภาพเอกซเรย์แบบพาโนรามา (Panoramic X-ray) เพื่อประเมินความสัมพันธ์นี้ เนื่องจากมุม และความลึกของฟันคุด จะเป็นตัวกำหนดว่า มีแนวโน้มที่จะเกิดภาวะแทรกซ้อน หรือไม่

เนื่องจากตำแหน่งที่อยู่ด้านในสุด ฟันคุดจึงทำความสะอาดได้ยากกว่าฟันกรามซี่อื่นๆ แม้ในกรณีที่ฟันขึ้นมาได้เต็มซี่ ความใกล้ชิดกับฟันกรามซี่ที่สอง ก็ยังสร้างซอกที่แบคทีเรีย และเศษอาหาร สามารถเข้าไปสะสมได้ง่าย ซึ่งเป็นการเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดฟันผุ และโรคเหงือก

ฟันคุด หรือที่เรียกว่าฟันกรามซี่ที่สาม (Third Molars) เป็นฟันที่อยู่ด้านในสุดของแนวโค้งขากรรไกรแต่ละข้าง จำนวน ตำแหน่ง และการเรียงตัวของฟันคุด อาจแตกต่างกันอย่างมาก ในแต่ละบุคคล ซึ่งมักส่งผลว่า ฟันจะขึ้นมาได้ตามปกติ หรือจะกลายเป็นปัญหา

ผู้ใหญ่ส่วนใหญ่จะมีฟันคุด 4 ซี่ โดยจะอยู่ในแต่ละส่วนของช่องปาก ได้แก่ ด้านบนขวา, บนซ้าย, ล่างขวา และล่างซ้าย ฟันคุดเป็นฟันแท้ชุดสุดท้ายที่จะขึ้น โดยปกติจะขึ้นในช่วงอายุ 17 ถึง 25 ปี

อย่างไรก็ตาม ความแปรผันเป็นสิ่งที่พบได้บ่อย บางคนอาจมีฟันคุดน้อยกว่า 4 ซี่ ในขณะที่บางคน อาจมีฟันคุดเกินขึ้นมา ซึ่งเรียกว่า ฟันเกิน (Supernumerary teeth) ในกรณีที่พบได้ยาก บางคนอาจไม่มีฟันคุดเลย ซึ่งเป็นภาวะที่เกี่ยวข้องกับปัจจัยทางพันธุกรรม เช่น ความแตกต่างของยีน PAX9 และ MSX1

ผลการศึกษาในกลุ่มประชากรต่างๆ แสดงให้เห็นความแปรผันอย่างกว้างขวางของการไม่มีฟันคุด แต่กำเนิด (Agenesis) ตัวอย่างเช่น ภาวะนี้ พบเกือบ 100% ในกลุ่มชนพื้นเมืองเม็กซิกันบางกลุ่ม แต่แทบไม่พบเลยในชาวอะบอริจิน ในแทสเมเนีย ความแปรผันนี้ ชี้ให้เห็นถึงบทบาทของพันธุกรรม และวิวัฒนาการ ที่ส่งผลต่อขนาดของขากรรไกร

ฟันคุด มักไม่สามารถขึ้นมาได้อย่างสมบูรณ์ เนื่องจากไม่มีพื้นที่ในขากรรไกรเพียงพอ ฟันเหล่านี้ เรียกว่าฟันคุดฝัง (Impacted teeth) และสามารถจำแนกประเภทตามตำแหน่งภายในกระดูก และเนื้อเยื่อเหงือกได้ดังนี้

• เอียงเข้าหาฟันซี่ข้างหน้า (Mesial impaction) : ฟันคุดเอียงไปทางฟันกรามซี่ที่สอง
• เอียงไปด้านหลัง (Distal impaction) : ฟันคุดเอียงไปทางด้านหลังของขากรรไกร
• อยู่ในแนวตรง (Vertical impaction) : ฟันอยู่ในแนวตั้งตรง แต่ไม่สามารถขึ้นมาได้สุด
• อยู่ในแนวนอน (Horizontal impaction) : ฟันวางตัวนอนขวางอยู่ภายในกระดูกขากรรไกร

ภาวะฟันคุดฝัง สามารถเกิดขึ้นได้ ทั้งในขากรรไกรบน (Maxilla) และขากรรไกรล่าง (Mandible) แต่จะพบได้บ่อยกว่าในขากรรไกรล่าง ความลึกของฟันในกระดูก และความใกล้ชิดกับเส้นประสาท เช่น เส้นประสาท Inferior Alveolar เป็นปัจจัยสำคัญในการประเมินความเสี่ยง ก่อนการผ่าตัด

เมื่อฟันคุดขึ้นมา การเรียงตัวของมันอาจไม่สอดคล้องกับแนวโค้งของฟันซี่อื่นๆ บางซี่ อาจขึ้นมาในแนวตั้งตรง และทำหน้าที่บดเคี้ยวได้ตามปกติ ในขณะที่บางซี่อาจขึ้นมาในลักษณะเอียง โดยมีเหงือกคลุมบางส่วน หรือบิดหมุนไปจากตำแหน่งปกติ

ฟันกรามซี่ที่สามของขากรรไกรล่าง มักมีรูปร่างตัวฟันที่ผิดปกติ และมีขนาดรากฟันเล็กกว่าฟันกรามซี่อื่นๆ ส่วนฟันกรามซี่ที่สามของขากรรไกรบน อาจมีรากฟันที่เชื่อมติดกัน หรือมีรูปร่างผิดปกติ ทำให้การถอนทำได้ยากขึ้น

การเรียงตัวที่ผิดปกติ อาจเป็นปัจจัยหนึ่ง ที่ทำให้เกิดภาวะฟันซ้อนเกของฟันซี่ข้างเคียง แต่งานวิจัยชี้ว่า ภาวะนี้ เกิดจากหลายปัจจัยร่วมกัน ไม่ใช่แค่จากฟันคุดเพียงอย่างเดียว นอกจากนี้ รูปแบบการเรียงตัว ยังส่งผลต่อสุขอนามัยในช่องปาก เนื่องจากฟันที่ขึ้นเอียง หรือขึ้นไม่เต็มซี่ จะทำความสะอาดได้ยาก และเสี่ยงต่อการเกิดฟันผุ หรือเหงือกอักเสบได้ง่ายกว่า

ฟันคุด (Wisdom teeth) เป็นฟันที่อยู่บริเวณด้านหลังสุดของแนวโค้งขากรรไกร ทำให้ตำแหน่งของฟัน มีความสำคัญอย่างยิ่ง ต่อทั้งการใช้งาน และสุขภาพช่องปากในระยะยาว ตำแหน่งของฟันคุด สามารถส่งผลต่อการสบฟัน ความเสี่ยงในการเกิดโรคทางทันตกรรม และความง่าย ในการตรวจติดตามโดยทันตแพทย์

เมื่อฟันคุด ขึ้นมาในแนวที่ถูกต้อง มันจะทำหน้าที่เหมือนฟันกรามซี่อื่นๆ คือ ช่วยในการบดเคี้ยว อย่างไรก็ตาม ตำแหน่งที่อยู่ด้านในสุดของช่องปาก ทำให้เป็นฟันที่ทำความสะอาดได้ยากกว่าซี่อื่น

เศษอาหาร และคราบพลัค (Plaque) มักจะสะสมอยู่รอบๆ ฟันเหล่านี้ ซึ่งเป็นการเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดฟันผุ และปัญหาโรคเหงือก เมื่อเทียบกับฟันซี่ที่อยู่ในบริเวณ ที่เข้าถึงได้ง่ายกว่า

ทันตแพทย์ มักจะเน้นย้ำถึงเทคนิคการแปรงฟัน และใช้ไหมขัดฟันอย่างระมัดระวัง สำหรับบริเวณนี้ ในบางกรณี ผู้ป่วย อาจจำเป็นต้องเข้ารับการขูดหินปูน ทำความสะอาดโดยทันตแพทย์บ่อยขึ้น เพื่อรักษาสุขภาพเหงือกรอบๆ ฟันคุด

เนื่องจากฟันคุด เป็นฟันที่ขึ้นมาเป็นซี่สุดท้าย จึงมักมีพื้นที่ในขากรรไกรไม่เพียงพอ ซึ่งอาจทำให้ฟันขึ้นได้เพียงบางส่วน หรือกลายเป็นฟันคุด (Impaction) ซึ่งฟันจะติดอยู่ใต้เหงือก หรือกระดูกขากรรไกร

ฟันคุดที่คุดอยู่ อาจไปกดทับฟันกราม ซี่ที่อยู่ข้างเคียง นำไปสู่ปัญหาฟันซ้อนเก หรือสร้างความเสียหายได้ มุมในการขึ้นของฟัน ยังอาจสร้างซอกที่แบคทีเรีย สามารถเจริญเติบโตได้ดี ซึ่งเพิ่มโอกาสในการติดเชื้อ

ภาวะแทรกซ้อนที่พบบ่อย ได้แก่

• เหงือกอักเสบคลุมฟันคุด (Pericoronitis) : การอักเสบของเนื้อเยื่อเหงือกที่อยู่รอบๆ ฟัน ที่ขึ้นมาเพียงบางส่วน
• การเกิดถุงน้ำ (Cyst) : ถุงที่บรรจุของเหลว ซึ่งอาจทำลายกระดูก หรือรากฟันข้างเคียงได้
• ฟันผุ และโรคเหงือก : เนื่องจากความยากลำบาก ในการทำความสะอาดบริเวณดังกล่าว

ความเสี่ยงเหล่านี้ ทำให้ตำแหน่งของฟันคุด มีความสำคัญในทางคลินิก แม้ว่าจะยังไม่มีอาการแสดงออกมาก็ตาม

ทันตแพทย์ จะอาศัย ทั้งการตรวจดูด้วยสายตา และการถ่ายภาพรังสี เพื่อประเมินตำแหน่งของฟันคุด การเอกซเรย์ฟันมาตรฐาน เช่น การเอกซเรย์แบบพาโนรามา (Panoramic X-ray) จะช่วยเปิดเผยว่า ฟันกำลังขึ้นมาตามปกติ หรือยังคงเป็นฟันคุดอยู่

การทำซีทีสแกนแบบโคนบีม (Cone-beam CT scan) อาจถูกนำมาใช้ เมื่อต้องการภาพที่มีรายละเอียดสูงของกระดูก และทิศทางของฟัน ภาพเหล่านี้ ช่วยระบุองศาการขึ้นของฟัน และความสัมพันธ์กับเส้นประสาท และโพรงไซนัสที่อยู่ใกล้เคียง

การตรวจสุขภาพฟันเป็นประจำ จะช่วยให้สามารถตรวจพบปัญหาที่อาจเกิดขึ้นได้ตั้งแต่เนิ่นๆ โดยการเฝ้าติดตามการเจริญเติบโต และแนวการขึ้นของฟัน ทันตแพทย์ จะสามารถให้คำแนะนำได้ว่า ควรจะเฝ้าสังเกตการณ์ต่อไป ดูแล เพื่อป้องกัน หรือทำการถอนฟัน ซึ่งเป็นขั้นตอนที่เหมาะสมที่สุด